Sessizliğin Öğretilmiş Hali: Grup Baskısı ve Kaybolan İç Sesim

 


“Bir gün biri bana ne düşündüğümü sordu. Duraksadım. Çünkü o an gerçekten bilmiyordum. Cevap vermeye çalıştım ama içimden bir ses çıkmadı. O an anladım; kendi sesimi yıllar önce kaybetmişim.” Bu sözler, yıllarca dini bir grubun içinde yaşamış bir danışanıma ait. Dışarıdan bakıldığında inançlı, bağlı, yardımsever biriydi. İçeriden ise—sessizdi. Sadece kelimelerle değil, kararlarıyla, hayalleriyle, hatta hisleriyle bile sessizdi. Grup ne söylüyorsa onu düşünüyordu. Grup ne istiyorsa onu istiyordu. Kendi sesine yer yoktu.

İnsan beyni, sosyal bağ kurmak üzere evrimleşmiştir. Kabul görmek bir lüks değil, bir hayatta kalma stratejisidir. Bu nedenle gruba uymak, çoğu zaman içgüdüsel bir seçimdir. Ancak bu uyum, uzun vadede bireysel benliğin yitimiyle sonuçlanabilir. Nörobilimsel araştırmalar, sosyal dışlanmanın beynimizde tıpkı fiziksel acı gibi işlendiğini ortaya koyar. Eisenberger ve Lieberman (2004) tarafından yapılan çalışmalarda, sosyal reddedilme sırasında anterior cingulate cortex (ACC) ve insula gibi fiziksel ağrıyla ilişkili bölgelerin aktive olduğu gösterilmiştir. Başka bir deyişle, “reddedilme kalbimi kırdı” cümlesi mecaz değil, nörolojik bir gerçektir.

Grup baskısı, yalnızca davranışlarımızı değil, algılarımızı da biçimlendirir. Berns ve arkadaşlarının (2005) yaptığı fMRI çalışması, grup fikrine uyan bireylerde yalnızca sosyal beyin bölgelerinin değil, görsel korteksin de etkilendiğini göstermiştir. Yani grup baskısı altında kişi, sadece fikrini değil, gördüğü gerçeği bile değiştirebilir. Bu, bireyin içsel otantisitesini tehdit eden bir durumdur. Grup, bir süre sonra yalnızca davranışları değil; duyguları, düşünceleri, hatta ahlaki yargıları da yeniden kodlar.

Böylesi bir ortamda büyüyen bir zihin, zamanla “kendilik” kavramını yitirir. Kendi kararlarını veremez, kendi düşüncesini duyamaz. Bir danışanım terapi sırasında şöyle dedi: “Hayatım boyunca bana öğretilen ne varsa onu yaşadım. Kendi duygumun ne olduğunu ayırt etmeyi hiç öğrenmedim.” İşte bu öğrenilmiş sessizlik, en derin travmalardan biridir. Çünkü dışarıdan görünmez. Kimlik çatlakları gibi, içerden içeriye işler.

Bu sessizliğin iyileşmesi ise mümkündür, ama zaman ve destek ister. İlk adım, bireyin yaşadığı şeyin “anormal” olmadığını fark etmesidir. Sosyal uyuma duyarlı bir beyine sahip olmak, insan olmanın bir parçasıdır. Ancak bu beyin, nöroplastisite sayesinde yeniden şekillenebilir. Güvenli bir ilişki, ifade alanı ve bilinçli farkındalıkla kişi yeniden kendine dönebilir. Terapi, bu sesin yeniden doğduğu yer olabilir.

Bazen bu süreçte sadece küçük bir cümle bile dönüşüm başlatır: “Bu benim fikrim mi, yoksa bana öğretilmiş olan mı?” Danışanlar bu soruyu sormaya başladığında, terapi odası sessizlikle değil, ilk kez duyulan içsel bir sesle dolmaya başlar. Zamanla bu ses, karar almaya, sınır çizmeye, hayır demeye ve en önemlisi—kendini tanımaya dönüşür.

Grup baskısı, sadece sosyal bir mesele değildir. Aynı zamanda biyolojik, psikolojik ve etik bir meseledir. Her grup, bireyleri bir noktada şekillendirir. Ancak bazı yapılar, kişiliği değil sadece itaatkârlığı besler. Bu noktada birey, sesini yitirir. Ve en büyük dönüşüm, bu sessizliğin fark edilmesiyle başlar.

Çünkü insanın iç sesi bastırılsa da silinmez. Sadece unutulur. Ve bazen doğru bir soruyla—yeniden hatırlanır.


  • Eisenberger, N. I., & Lieberman, M. D. (2004). Why rejection hurts: A common neural alarm system for physical and social pain. Trends in Cognitive Sciences, 8(7), 294–300.

  • Berns, G. S., Chappelow, J., et al. (2005). Neurobiological correlates of social conformity and independence during mental rotation. Biological Psychiatry, 58(3), 245–253.

  • Cialdini, R. B. (2001). Influence: Science and Practice. Allyn and Bacon.

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Sessiz Bir Tanıklığın Ardından

Sessiz Bir Tanıklığın Ardından "Ben sadece acıya tanıklık etmek istedim. Birilerinin duymadığı, görmek istemediği o acılara kulak vermek..." Bazen hayat bizi, hiç hesapta olmayan bir kavşağa getirir. Kalbimiz, sezgimiz, bazen sadece insan oluşumuzla verdiğimiz bir karar, beklemediğimiz sonuçlar doğurabilir. Yakın zamanda gazeteci Ahmet Dönmez ile gerçekleştirdiğim bir röportaj da benim için böyle bir dönüm noktasıydı. Bu röportaj, kimseyi ikna etmeye, kimseye meydan okumaya yönelik değildi. Aksine; sadece anlaşılmak isteyen, yaşamının yükünü sessizce taşıyan insanların sesine biraz olsun alan açma çabasıydı. Ama ne yazık ki bu niyet, bambaşka anlamlara çekildi. Sosyal medyada tanımadığım insanlar tarafından kırıcı sözlerle hedef gösterildim. Etiketlendim, sorgulanmadan yaftalandım. Bunlar karşısında hissettiğim hayal kırıklığını tarif etmek kolay değil. Ama biliyorum ki yalnız değilim. Bugün pek çok insan, sadece konuştuğu, empati kurduğu ya da bir başkasına kulak verdiği içi...
Devamı

: Post-Cemaat Dönemde Psikolojik İyileşmeye Dair Notlar

Bazı yapılar, içine doğduğun, büyüdüğün ve kendini bulduğun yerlerdir. Kimi zaman bir okul olur bu, kimi zaman bir fikir hareketi, kimi zaman bir inanç topluluğu. Fethullah Gülen cemaati, uzun yıllar boyunca birçok insan için tam olarak böyle bir aidiyet alanıydı. İçinde anlam vardı, hizmet vardı, maneviyat vardı. Ve bir gün, her şey dağıldı. Ahmet T. Kuru’nun “Türkiye’nin Post-Cemaat Sorunu” başlıklı yazısını okurken, bir sosyal bilimci olarak yaptığı analizden çok daha derin bir şey hissettim: bir topluluğun değil, bir kimliğin çöküşü. Bu yazıda o çökmenin insan ruhunda nasıl izler bıraktığını, nasıl görünmez yaslar ve sessiz hayal kırıklıkları yarattığını anlatmak istiyorum. Kayıp Ama Ne Kaybı? Cemaatin dağılmasıyla birlikte birçok insan yalnızca bir yapıyı kaybetmedi. •⁠  ⁠Dostlarını, •⁠  ⁠Hayat amaçlarını, •⁠  ⁠Manevi yolculuklarını, •⁠  ⁠Belki de en önemlisi, kendilerine dair tanımlarını yitirdi. Bu, basit bir kopuş değil. Bu, varoluşsal bir sarsıntı. İnandığın...
Devamı

İmtihan Algısının Gölgesinde: İnançlı Bireyde Sorumluluk, Özgürlük ve Kendini Gerçekleştirme

 İnançlı birey için yaşamın anlamı çoğu zaman bir “imtihan” zemini üzerinde kurulur. Hayatın acı ve zorlukları, Tanrı’nın kişiye sunduğu bir sınav gibi yorumlanır. Bu yorum, bireye sabır, metanet ve umut aşılayabilir. Ancak bazı durumlarda, bu inanç çerçevesi, bireyin yaşamındaki sorunları dönüştürme kapasitesini sınırlandırabilir. Psikoloji literatüründe bu duruma, dış kontrol odağı (external locus of control) denir. Julian Rotter’ın tanımıyla: “Birey, kaderini dışsal güçlerin belirlediğine inanıyorsa, kendi yaşamında değişim yaratma gücünü kaybeder.” (Rotter, 1966) 1- İmtihan ve Öğrenilmiş Çaresizlik: Sabır mı, Sessizlik mi? İmtihan kavramı, inançlı bireyin hayatın zorluklarını anlamlandırmasında önemli bir rol oynar. Ancak bu kavramın her duruma otomatik olarak uygulanması, bireyde zamanla bir tür psikolojik felç yaratabilir. Bu durum psikolojide “ öğrenilmiş çaresizlik ” (learned helplessness) olarak bilinir. Martin Seligman’ın ortaya koyduğu bu kavrama göre: “Kişi ne y...
Devamı